|
Aberracja
Chromosomowa
-
inaczej mutacja chromosomowa to zmiana liczby (aneuploidia)
lub struktury chromosomów. Mutacje takie mogą zachodzić
spontanicznie lub pod wpływem środków mutagenicznych.
Aneuploidia jest skutkiem wadliwej segregacji chromosomów
podczas podziału komórki. Zmiany struktury chromosomów
powstająca na skutek pęknięć a następnie łączenia się
odcinków w odmiennym już porządku. Mają one ogromne
znaczenie dla ewolucji, ponieważ zmieniają położenie genów,
a tym samym wpływają na szansę rekombinacji.
Abioseton
-
zwany też tryptonem to zawiesina rozłożystych szczątków
organicznych i nieorganicznych z wietrzejących skał.
Nadmiar tej zawiesiny powoduje zmętnienie wody, która
ogranicza jej przezroczystość organiczając rozwój glonów
i ryb.
Abiotyczność
- przeciwieństwo
biotyczności, czyli życia. Abiotyczny oznacza martwy, nieożywiony,
natomiast biotyczny - żywy. Abiotyczne składniki środowiska
tworzą biotop i są to np. ziemia, powietrze, woda.
Abiotyczne czynniki wpływające na organizmy, to np.
temperatura, światło, promieniowania, zasolenie, itd. (w
przeciwieństwie do czynników biotycznych, takich jak
patogeny, konkurenci, symbionty, organizmy-żywiciele itd. i
różnego rodzaju ich oddziaływania).
Abisal (abysal)
-
strefa głębinowa, najuboższa w składniki pokarmowe,
pozbawiona światła strefa mórz i oceanów, charakteryzująca
się niską temperaturą (ok. 2 stopnie Celsjusza) i wysokim
ciśnieniem wody (ok. 200 - 600 atmosfer) oraz brakiem światła
słonecznego.Występuje tu specyficzna fauna głębinowa.
Rozciąga się od ok. 1700 m pod poziomem lustra wody aż po
ok. 6000 m. Toń wodna tej strefy nazywana jest
abisopelagialem, a dno abisobentalem. Obejmuje ok. 75%
obszarów oceanów. Niżej od tej strefy znajduje się tylko
hadal.
Aborcja
-
(od łac. abortus - poronienie) to celowe, przedwczesne zakończenie
ciąży, skutkujące śmiercią zarodka lub płodu.
Abrazja
-
jeden z czynników erozyjnych. Zachodzi na stromych,
skalnych brzegach dużych zbiorników wodnych, takich jak
oceany, morza i duże jeziora. Jest to proces ścierania skały
poprzez okruchy skalne poruszane falami wodnymi. Efektem
działania abrazji jest powstawanie klifu i platformy
abrazyjnej.
Absorpcja (chemia)
-
proces transportu masy z fazy lotnej do ciekłej
Absorpcja (fizyka)
-
zjawisko oraz proces pochłaniania substancji gazowej w całą
objętość substancji ciekłej lub stałej, lub też
substancji ciekłej w całą objętość substancji stałej.
Absorpcja (optyka)
-
proces pochłaniania energii fali przez ciało
Abzymy
-
to przeciwciała o charakterze enzymatycznym. Uzyskuje się
je w odpowiedzi na antygeny będące analogami stanu przejściowego
danej reakcji enzymatycznej. Przeciwciało może wtedy związać
substrat takiej reakcji, a w wyniku tego wiązania dochodzi
do zmiany konformacyjnej substratu, dzięki której jego
kształt przypomina związek przejściowy. Ponieważ związek
przejściowy jest w danej reakcji związkiem o najwyższej
energii, może on teraz łatwo przekształcić się w
produkt reakcji.
Acetabularia - parasolowiec (Acetabularia)
-
rodzaj jednokomórkowych i jednojądrzastych glonów
morskich dorastających do ogromnych rozmiarów należący
do zielenic.
Acetylocholina
-
jest to mediator neurochemiczny syntetyzowany w neuronach
cholinergicznych. Prekursorem acetylocholiny jest cholina,
która przenika z przestrzeni międzykomórkowej do wnętrza
neuronów.
Acetylokoenzym A
-
Acetylo-CoA - aktywny octan, wysokoenergetyczny organiczny
związek chemiczny odgrywający kluczową rolę w
metabolizmie. Składa się z grupy octanowej związanej
kowalencyjnie z koenzymem A. Jest przenośnikiem grup
acylowych. Uczestniczy w przemianie tlenowej sacharydów w
Cyklu Krebsa, w syntezie kw. tłuszczowych oraz w syntezie
steroidów.
Achatina
-
rodzaj afrykańskich ślimaków lądowych osiagających
gigantyczne rozmiary hodowanych niekiedy jako zwierzęta
domowe.
Acydofil
-
organizm tolerujący bądź preferujący życie w środowisku
kwaśnym (= o niskim pH, nawet poniżej 2). Do acydofili
należą głównie wybrane gatunki bakterii i grzybów.
Spotyka sie je m.in w starych kopalniach, hałdach, glebach
wulkanicznych, gorących źródłach.
Acydotrofizm
-
jest to naturalne zakwaszanie wód. Występuje najczęściej
w rejonach wulkanicznych i o dużej aktywności sejsmicznej.
Spowodowany jest przedostawaniem się do wody, kwasów
mineralnych z podłoża i przyległych skał.
Acylo-CoA
-
akywny octan, zwany acetylokoenzymem A. Jest kluczowym związkiem
w oddychaniu tlenowym. W matrycy mitochondrialnej jest włączony
w cykl przemian kwasów karboksylowych cyklu cytynowego
(cykl Krebsa). Jego akceptorem jest 4-węglowy szczawiooctan.
Adaks
-
(łac. Addax nasomaculatus) - gatunek z rzędu
parzystokopytnych, z rodziny krętorogich, zaliczany do
antylop. Pierwotnie występował na całej Saharze: od
Mauretanii, Maroka i Algierii aż do Sudanu. Obecnie adaks
należy do najrzadszych antylop. Jego skóra i mięso są
bardzo cenione, co przy braku ochrony spowodowało spadek
liczebności, wobec czego gatunkowi grozi wyginięcie.
Adaptacja
-
zmiana w celu przystosowania do nowych warunków.
Adaptacja (fizjologia)
-
przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla
niego, trwale zmienionych warunkach bytowych.
Adaptor, białko adaptorowe
-
w ogólnym rozumieniu białko, które nie ma aktywności
enzymatycznej, a swoją funkcję pełni poprzez asocjację z
innymi białkami. Termin ten odnosi się szczególnie do białek
w szlakach przekazywania sygnału. W biologii komórkowej słowo
adaptor ma węższe znaczenie i odnosi się do białek
zaangażowanych w proces endocytozy.
Addycja
-
(przyłączanie) - reakcja chemiczna, w wyniku której następuje
przyłączenie jednej cząsteczki do drugiej bez powstawania
żadnych produktów ubocznych.
Adrenodoksyna
-
białko biorące udział w transporcie elektronów z NADPH
na cytochrom P450 w mitochondrium. Adrenodoksyna zawiera
jony żelaza związane z siarczkami.
Aerator
-
urządzenie napowietrzające. W rolnictwie służy do
spulchniania gleby poprzez niszczenie jej zaskorupiałej
powierzchni. Aeratory stosowane są także do napowietrzania
wody. Ich zadaniem jest między innymi zmniejszenie właściwości
korozyjnych wody.
Aeroby, tlenowce, aerobionty, oksybionty
-
wszelkie organizmy wykorzystujące tlen w procesie
oddychania jako ostateczny akceptor protonów i elektronów
(teoria chemiosmotyczna Mitchella).
Aeroplankton
-
[gr.], ogół organizmów unoszących się biernie w
atmosferze, które nie mogą przeciwstawić się ruchom
powietrza. Do organizmów takich należy zaliczyć bakterie,
zarodniki grzybów, i inne drobinki organiczne. Struktura
aeroplanktonu uzależniona jest od pory roku i od środowiska
w jakim występuje. W borach sosnowych na przykład wiosną
przeważają pyłki sosen i brzóz natomiast latem spory.
Aglutynina
-
to przeciwciało biorące udział w zlepianiu aglutynogenów
podczas aglutynacji.
Agrocenoza
-
układ ekologiczny, który został utworzony przez człowieka
w celu zmaksymalizowania plonów. Układowi temu towarzyszy
uproszczony skład gatunkowy wszystkich szczebli troficznych
a przez to ograniczona samoregulacja.
Agrochemia
-
nauka zajmująca się żyznością gleby i zagadnieniami
nawożenia.
Akant
-
(Acanthus, z gr. = ákanthos) - rodzaj bylin lub krzewów
należących do rodziny akantowatych. Dzięki swojemu wyglądowi
akant stał się także motywem dekoracyjnym w postaci
stylizowanego liścia śródziemnomorskiej rośliny. Motyw
ten występował w architekturze starożytnej Grecji i
Rzymu, później powtarzany był w renesansie, baroku i
klasycyzmie.
Akarologia
-
to nauka o roztoczach (Acarina).
Akceleracja
-
w biologii oznacza wcześniejsze (w porównaniu z innymi
narządami) wykształcenie się jakiegoś narządu w rozwoju
zarodka; szybsze dojrzewanie dzieci i młodzieży w
kolejnych pokoleniach i osiąganie w tym samym wieku większych
wymiarów ciała, spowodowane pełniejszym wykorzystaniem
potencjału genetycznego, dzięki bardziej racjonalnemu żywieniu.
Inną przyczyną może być postępująca cywilizacja i
urbanizacja, które powodują napięcie emocjonalne (wzmożone
łaknienie), wcześniejsze i silniejsze bodźce seksualne,
co wzmaga wydzielanie hormonów, a zwłaszcza hormonu
wzrostu. Akceleracja jest zjawiskiem ostatnich dziesięcioleci.
Badania wykazują, że ostatno ulega zwolnieniu lub nawet
zahamowaniu.
Akineta
-
u nitkowatych sinic i niektórych glonów, żyjących w
szybko zmieniających się warunkach, formy nieruchliwego
stadium o charakterze zarodników przetrwalnikowych.
Akomodacja
-
to zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów
znajdujących się w różnych odległościach. Dostosowanie
to polega na odpowiednim doborze ostrości widzenia. Istnieją
dwa zasadnicze mechanizmy akomodacji: 1. zmiana kształtu
soczewki oka, a wskutek tego zmiana jej ogniskowej, i co za
tym idzie zmiana jej zdolności zbierającej, 2. zmiana
odległości soczewki od siatkówki. Ten pierwszy mechanizm
występuje u ssaków, a drugi u ryb. U ptaków występują
oba mechanizmy, a u stawonogów zjawisko akomodacji w ogóle
nie występuje. Elastyczna soczewka oka może zmieniać swój
kształt (uwypuklenie) dzięki mięśniom rzęskowym.
Akrosom
-
jest to przekształcony lizosom w przedniej części główki
plemnika. Zawiera różne enzymy umożliwiające wniknięcie
główki do komórki jajowej (poprzez miejscowe strawienie
jej błony komórkowej).
Aktywator
-
to białko, które po związaniu się z DNA zwiększa częstość
inicjacji transkrypcji z promotora.
Aktywny transport jonów
-
jest to transport jonów przez błony biologiczne na
zasadzie transportu aktywnego. Przykładem aktywnego
transportu jonów jest pompa sodowo-potasowa. Aktywny
transpor dzielimy na pierwotny(np.pompa Na-K)oraz wtórny(np.resorpcja
glukozy w jelitach.
Albinizm
-
(bielactwo) - brak pigmentu w skórze, tworach skórnych, włosach
i tęczówca oka (czerwone oczy). Warunkuje go gen recesywny
homozygotyczny. Cechę tę zaliczamy do genetycznych
anomalii pigmentacji, która jest niekorzystna dla osobnika.
Prócz albinizmu właściwego występuje także albinizm
lokalny (odznaki). W zasadzie albinizm występuje rzadko,
aczkolwiek u niektórych gatunków zwierząt (króliki, tchórze,
szczury, świnki morskie, myszy) stał się cechą
charakterystyczną dla niektórych odmian.
Alka
-
(a. krzywonosa) (Alca torda L., 1758) - średni ptak morski
z rodziny alk, gnieżdżący się na wybrzeżach Atlantyku
od wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej, przez Grenlandię,
Islandię, wyspę Jan Mayen, Wyspę Niedźwiedzią, Wyspy
Brytyjskie, Wyspy Owcze, południowe i wschodnie wybrzeża
Morza Północnego i Morza Norweskiego aż po Półwysep
Kola na wschodzie. Zimuje na Atlantyku, w Kanale La Manche,
Morzu Śródziemnym, Morzu Północnym oraz na Bałtyku. Te
pełnomorskie ptaki na polskie wybrzeże zaglądają
sporadycznie. Jedynie osobniki chore i ranne są wyrzucane
na brzeg.
Alkaptonuria
-
(alkalia – ar. al-kali ‘potaż’ + gr. háptein ‘złapać’
+ oúron ‘mocz’) med. nieprawidłowa pigmentacja wywołana
zaburzeniami przemiany tyrozyny - brak enzymu dioksygenazy
homogentyzynianowej, co powoduje wzrost stężenia
homogentyzynianu, który po kontakcie z powietrzem utlenia
się dając ciemne zabarwienie moczu; tkanki chrzęstne
zabarwiają się na ciemnobrązowo (ochronoza), np. ciemne
zabarwienie chrząstki nosa, ucha, plama barwnika na spojówce.
Allel
-
jest to jedna z wersji genu w określonym locus na danym
chromosomie homologicznym. Dany allel może mieć charakter
dominujący (oznaczany zwyczajowo wielką literą i kursywą:
A) lub recesywny (oznaczany: a). W komórce somatycznej (co
najmniej diploidalnej) allel dominujący będzie się
silniej ujawniał (dominował) niż allel recesywny. Przyjęło
się, że allele jednego genu oznacza się różnymi
wariantami tej samej litery: A i a, IA, IB, i0 itp. Allele
tego samego genu różnią się zwykle mutacją w postaci
jednego lub większej liczby nukleotydów; nie wykluczone są
mutacje wsteczne, likwidujące zmianę. W puli genowej
populacji może występować wiele alleli tego samego genu.
W organizmie diploidalnym zazwyczaj występują tylko dwa.
Allele wielokrotne
-
(ang. multiple alleles) - allele występujące w więcej niż
dwóch postaciach; w danym organizmie mogą występować
tylko dwa allele, natomiast w puli genowej populacji może
być ich wiele.
Allelopatia
-
(z gr. - allelon (wzajemny) i pathos (cierpieć)) -
szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych
wydzielanych przez rośliny danego gatunku lub pochodzących
z rozkładu tych roślin. Alleopatia odnosi się głównie
do substancji chemicznych wydzielanych do podłoża, które
hamują wzrost innych organizmów w bezpośrednim otoczeniu
(głównie roślin i bakterii) - może pobudzać i hamować
kiełkowanie, a także wzrost i rozwój innych gatunków roślinnych
żyjących w ich towarzystwie, lub zajmujących bezpośrednio
po nich to samo miejsce. Jest to rodzaj antagonistycznego
oddziaływania na siebie populacji, polegający na tym, że
populacja A wytwarza substancję szkodliwa dla
konkurencyjnej populacji B.
Allochoria
-
(obcosiewność) - u roślin nasiennych rozsiewanie nasion
przy pomocy czynników zewnętrznych. Rozróżniamy kilka
typów allochorii: hydrochoria (przez wodę), anemochoria
(przez wiatr), barochoria (przez grawitację), zoochoria
(przez zwierzęta), np. ornitochoria, antropochoria (przez
człowieka). Rośliny wykształcają często specjalne
struktury umożliwiające im obcosiewność.
Allopatryczność
-
zajwisko polegające na występowaniu populacji lub
spokrewnionych gatunków na wzajemnie wykluczających się
obszarach geograficznych, np. różnych kontynentach.
Alloploidy
-
(allopoliploidy) to mutanty które mają zwiększoną liczbę
chromosomów o nieidentyczne genomy należące do różnych
gatunków.
Allopoliploid
-
poliploidalna komórka lub osobnik, który jest rezultatem
skrzyżowania dwu blisko spokrewnionych organizmów (najczęściej
roślin) i zawiera zwielokrotnione zespoły chromosomów z
organizmów rodzicielskich.
Allosomy
-
(gr. allos - inny, soma - ciało) to inaczej chromosomy płciowe,
chromosomy płci lub heterosomy, w odróżnieniu od autosomów.
U człowieka chromosomy : X i Y, u osobnika płci żeńskiej
XX, a u osobnika płci męskiej XY.
Alpinarium
-
ogród zbudowany ze skał, kamieni i ziemi, w którym
odtwarzane jest górskie środowisko naturalne z wysokogórskimi
roślinami.
Alrauna
-
(z niem.) - korzeń mandragory, któremu przypisywano właściwości
magiczne.
Ambrozja (ekologia)
-
zjawisko współżycia grzybów niższych z niektórymi
bezkręgowcami, np. kornikami, termitami, niektórymi mrówkami,
larwami galasówek. Polega na tym, że owad odżywia się
grzybnią a grzyb czerpie substancje odżywcze z kału
owada. Dodatkową korzyścią dla grzyba jest jego
rozprzestrzenianie wraz z odchodami owada.
Amebocyt
-
są to ruchliwe komórki znajdujące się w mezoglei, którą
wytwarzają. Oprócz mezoglei wytwarzają krzemionkę i węglan
wapnia. Ich funkcją jest zbieranie zbędnych produktów
przemiany materii, trawienie pokarmu przyjmowanego od
choanocytów na których osiada zawiesina organiczna na kołnierzykach.
Amensalizm
-
jedna z antagonistycznych zależności międzygatunkowych w
której obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają
niekorzystnie na gatunek drugi, przy czym jest to relacja
jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla
pierwszego jest obojętna. Przykładem amensala jest pędzlak
- grzyb, który produkując antybiotyk (penicylinę) -
ogranicza rozwój bakterii.
Amfetamina
-
(inne stosowane nazwy: benzedryna, psychedryna, perwityna)
to jedna z grupy substancji psychotropowych - związków
chemicznych wykazujących działanie pobudzające na ośrodkowy
układ nerwowy. Uwalnia ona neuroprzekaźniki z zakończeń
nerwowych i blokuje ich wychwyt zwrotny, Najsilniej
uwalniane są noradrenalina, potem dopamina, a najsłabiej
serotonina. Na skutek tego zwiększa się aktywność układu
nerwowego, i w efekcie pobudzany jest cały organizm.
Amfetamina najczęściej przyjmowana jest w formie siarczanu
amfetaminy, rzadziej w postaci higroskopijnego
chlorowodorku, fosforanu czy winianu.
Amitoza
-
(podział amitotyczny) - podział materiału genetycznego
komórki poprzez proces inny niż mitoza i bez równej
dystrybucji materiału genetycznego do komórek potomnych. W
szczególności podział makronukleusa u orzęsków (Cilliata)
jest podziałem amitotycznym. To podział szybki, niedokładny,
jest przyczyną nowotworów, u zdrowych osób zachodzi w
nerkach, wątrobie.
Amniopunkcja
-
(amniocenteza) to inwazyjna metoda diagnostyki prenatalnej
polegająca na pobraniu płynu owodniowego do badania
kariotypu.
Anabioza
-
stan krańcowego obniżenia aktywności życiowej organizmu,
zwykle w odpowiedzi na niekorzystne warunki środowiska
naturalnego. Można ją zaobserwować u licznych ryb, jej
mechanizm jest jednak odmienny w różnych strefach
klimatycznych. W obszarach międzyzwrotnikowych stan
anabiozy jest charakterystyczny dla ryb dwudysznych, które
zapadając w sen w porze suchej, wykorzystują anabiozę do
przetrwania suszy. Zakopane w błocie, wykorzystują do
oddychania przekształcony pęcherz pławny, który jest
jednak mało wydajnym narządem oddechowym i spełnia swą
rolę jedynie w stanie spowolnionego metabolizmu. Prapłetwiec
może w stanie anabiozy przetrwać kilka lat. W naszej
strefie klimatycznej anabiozę obserwuje się u ryb takich
jak karaś i lin, które przesypiają niskie temperatury
zimy zagrzebane na dnie zbiornika. W wyschniętych
zbiornikach wodnych w naszej strefie klimatycznej przetrwać
potrafi piskorz, zagrzebujący się w tym celu całkowicie w
pokładach dennego mułu.
Anabolizm
-
to ta część metabolizmu, która związana jest ze
wzrostem tkanek organizmu. Często procesy metaboliczne
dzieli się na anaboliczne (wzrostowe) i kataboliczne (związane
z rozkładem i zanikaniem materii organicznej). Anabolizm to
reakcje syntez związków bardziej złożonych z prostszych,
wymagające dostarczenia energii. Energia ta umożliwia
podniesienie poziomu energetycznego związków w czasie
procesu chemicznego. Powstający w ten sposób produkt
rekcji zawiera większą ilość energii, niż substraty.
Dostarczona energia zostaje zmagazynowana w postaci wiązań
chemicznych.
Analiza długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP)
-
jest metodą inżynierii genetycznej wykorzystującą
polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP). W
metodzie tej wykorzystuje się trawienie DNA za pomocą
enzymów restrykcyjnych i elektroforezę. Już zmiana
pojedynczego nukleotydu w sekwencji rozpoznawanej przez
enzym spowoduje, że nie dokona on rozcięcia DNA, co
powoduje, że np. u dwóch różnych osób powstanie różna
ilość fragmentów DNA, będących produktami rozkładu
pierwotnej cząsteczki. Fragmenty te będą się także różnić
wielkością. Elektroforeza umożliwi rozróżnienie wielkości
tych fragmentów, co będzie widoczne jako różnica w ilości
i położeniu poszczególnych prążków na
elektroferogramie.
Anemia sierpowata
-
Anemia sierpowata to rodzaj wrodzonej anemii (niedokrwistości)
polegającej na wadzie budowy hemoglobiny. Pod wpływem
mutacji dochodzi do zmiany struktury białkowej. Powstaje
tzw. hemoglobina S (HbS). Ten typ anemii jest przede
wszystkim rozpowszechniony w środkowej i zachodniej Afryce,
sporadycznie jest spotykany w rejonie Morza Śródziemnego.
Choroba ta występuje najczęściej u mulatów i murzynów.
W obecnej chwili nie ma możliwości leczenia przyczyny tej
choroby. Chorzy są w dużym stopniu są odporni na malarię.
Anemochoria
-
jeden ze sposobów rozprzestrzeniania nasion roślin,
polegający na roznoszeniu nasion przez wiatr. Niektóre rośliny
wykształciły specjalne przystosowania do tego, np. nasiona
zaopatrzone w skrzydełka lub puch.
Aneuploidia
-
określenie oznaczające zaburzenie ilości materiału
genetycznego (DNA) znajdującego się w jądrze komórkowym
(ploidia). Aneuploidia jest jednym z kilku zaburzeń ilości
materiału genetycznego i oznacza, że jego ilość w komórkach
nie jest wielokrotnością zawartości DNA w jednym
garniturze chromosomów, ale ma wartość pośrednią.
Angiogeneza
-
to proces tworzenia nowych naczyń włosowatych. Zachodzi w
rozwoju embrionalnym, może także zachodzić w życiu pozapłodowym
zarówno jako proces fizjologiczny jak i patologiczny.
Anizogamia
-
to typ rozmnażania płciowego, gdzie obie gamety są
ruchliwe i różnią się od siebie wielkością
Antropochoria
-
jeden ze sposobów rozprzestrzeniania nasion roślin.
Rozprzestrzenianie diaspor roślin przez człowieka,
przypadkowo np. przyczepione do ubrania lub celowo np.
handel.
Antropopresja
-
ogół działań człowieka (zarówno planowych i
przypadkowych) mających wpływ na środowisko przyrodnicze.
Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różną
skalę intensywności i zasięgu przestrzennego, co ma najczęściej
aspekt negatywny, np.: hałas, zanieczyszczenie powietrza i
wód, wyrąb lasów, wypas nadmiernej ilości zwierząt.
Antybiotyki
-
(z greki anti - przciw, bios - życie) - związki chemiczne
- naturalne, wytwarzane przez drobnoustroje, ale także
syntetyczne, produkowane przez człowieka, które są
stosowane w lecznictwie jako leki przeciwdziałające
infekcjom wywoływanym przez drobnoustroje (najczęściej
bakterie, ale także mykoplazmy i pierwotniaki). Bywają także
używane profilaktycznie w zapobieganiu zakażeniom
bakteryjnym w przypadku osłabienia odporności, np.
neutropenii, a także w profilaktyce bakteryjnego zapalenia
wsierdzia.
Antykodon
-
jest to trójka zasad charakterystyczna dla danego
aminokwasu, oraz komplementrana do kodonu tego aminokwasu
znajdującego się w mRNA. Wystepuje on w cząsteczce tRNA
biorącej udział w translacji. Podczas tego procesu przyłącza
się on do komplementarnej trójki zasad w mRNA wraz z
znajdującym się na przeciwnym końcu czasteczki tRNA
aminokwasem.
Antykoncepcja
-
(anti conceptio - przeciw poczęciu) – zbiór technik
zapobiegających niezaplanowanemu poczęciu dziecka w
trakcie stosunku płciowego.
Aparat Golgiego
-
Aparat Golgiego występuje niemal we wszystkich komórkach
eukariotycznych. Jednostka każdego aparatu Golgiego -
diktiosom - składa się ze stosu cystern oraz odpączkowujących
pęcherzyków. W strukturach Golgiego odbywa się: 1.
sortowanie i dojrzewanie białek i lipidów; 2. modyfikacje
reszt cukrowych glikoprotein i glikolipidów; 3. synteza
polisacharydów oraz mukopolisacharydów :
glikozoaminoglikanów, hemicelulozy, pektyny;
Aparat szparkowy
-
struktury wielokomórkowe pochodzenia epidermalnego roślin
służące do kontrolowanej wymiany gazowej. Szparki tworzą
się we wczesnych stadiach rozwojowych rośliny, już na
zawiązkach pędów. Aparat może składać się z kilku komórek
(aparat szparkowy typu Gramineae, Amaryllidaceae, Mnium) lub
kilkunastu u wątrobowców.
Aplanospory
-
to nieruchliwe, często mające postać przetrwalników
mitospory czyli zarodniki tworzone podczas mitozy.
Rozsiewane przez wiatr w celu rozmnażania się sporofitu rośliny.
Apomiksja
-
to typ rozmnażania, w którym osobniki potomne tworzone są
z jednej komórki bez udziału procesów płciowych. W
najszerszej definicji oznacza rozmnażanie przez nasiona,
kiedy to zarodek powstaje bez procesu zapłodnienia (agamospermia)
oraz rozmnażanie wegetatywne. Swoim zakresem obejmuje wtedy
całość rozmnażania bezpłciowego i przeciwstawiana jest
rozmnażaniu płciowemu. Częściej za apomiksję uważa się
tylko rozmnażanie bezpłciowe prowadzące do wytworzenia
nasion.
Apoptoza
-
to zaprogramowana śmierć komórki - dzięki temu
mechanizmowi usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki. Można
ją przyrównać do zaplanowanego samobójstwa komórki w
organizmie wielokomórkowym mające na względzie dobro całego
organizmu. W odróżnieniu od martwicy, gdzie dochodzi do
uszkodzenia jakimś zewnętrznym czynnikiem, apoptoza jest
zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów.
Arachnologia
-
dziedzina nauki zajmująca się badaniem różnych gatunków
pajęczaków.
Arboretum
-
ogród dendrologiczny (łac. arbor - drzewo) - wyodrębniony
obszar, na którym znajduje się kolekcja drzew i krzewów,
utrzymywany w celu naukowo-badawczym (np. prace nad
aklimatyzacją obcych gatunków), bądź ochrony rzadkich
gatunków i odmian. Przy arboretach znajdują się też często
szkółki i punkty sprzedaży roślin.
Arboretum w Kórniku
-
największe i najstarsze w Polsce arboretum. Zostało założone
w 1. połowie XIX wieku przez Tytusa Działyńskiego i jego
syna Jana. Na powierzchni ponad 40 ha znajduje się w ok. 3
tys. gatunków drzew i krzewów, w tym wiele egzotycznych.
Archaebacteria
-
dawna nazwa Archea. Stosowana jest również nazwa archeony
- organizmy zaliczane tradycyjnie wraz z eubakteriami do
prokariotów. Pierwotnie uważano nawet, że są ewolucyjnie
starsze od bakterii właściwych, obecnie jednak wiadomo, że
grupy te ewoluowały równolegle i są jednakowo stare. Wg
niektórych systematyków należy archeowce traktować jako
odrębną linię ewolucyjną i nadać im rangę domeny.
Areał
-
zarówno w botanice jak i zoologii oznacza obszar występowania
danego gatunku. W ekologii oznacza teren występowania
populacji lub ograniczeny zasięg terenu danego osobnika (terytorializm)
(areał osobniczy).
Artefakt
(biologia)
-
to struktura tkanki lub komórki, która powstała w
procesie przygotowywania danego preparatu, nie istnieje w żadnym
żywym organizmie (biofakt).
Artefakt
(archeologia)
-
jest to każdy przedmiot stworzony lub zmodyfikowany przez
człowieka, a następnie odkryty w wyniku badań
archeologicznych.
Astrobiologia, egzobiologia, kosmobiologia
-
nauka powstała w wyniku zbliżenia się zainteresowań i pól
badawczych astronomii i biologii. Burzliwy rozwój badań Układu
Słonecznego, a w szczególności naukowa eksporacja planet
podobnych właściwościami fizycznymi do Ziemi, spowodowały
pojawianie się coraz częstszych pytań o możliwość
istnienia życia na innych niż Ziemia ciałach niebieskich.
Liczne sondy kosmiczne dostarczały i dostarczają danych,
które wskazują na możliwe występowanie wody np. na
Marsie. Rozbudza to wyobraźnię uczonych co do istnienia
tam jakichś form życia. Od czasów Kopernika, gdy ludzkość
uzmysłowiła sobie, iż nie znajduje się w centrum Wszechświata,
poddawane w wątpliwość są - wydawałoby się nie do
podważenia - przesłanki o "wyjątkowości"
istnienia różnorakich form żyjących.
Atmosfera
-
gazowa powłoka otaczająca planetę.
Audyt środowiskowy
-
oznacza narzędzie zarządzania obejmujące systematyczną,
udokumentowaną, okresową i obiektywną ocenę efektów
działalności organizacji, systemu zarządzania i procesów
służących ochronie środowiska.
Autekologia
-
dział ekologii zajmujący się badaniem wzajemnych związków
pomiędzy zwierzętami i roślinami, a otoczeniem w jakim się
znajdują (środowisko, środowisko nieożywione, środowisko
przyrodnicze). W tych związkach badany jest udział i
reakcje pojedynczego organizmu, w przeciwieństwie do
synekologii, gdzie biosystemem wchodzącym w interakcje ze
środowiskiem nieożywionym są zbiorowości organizmów
takie jak populacje, biocenozy (fito lub zoocenozy), a nawet
większe jednostki jak ekosystemy czy nawet całe biomy.
Autosomy
-
(gr. autos - sam, soma - ciało) to wszystkie chromosomy, za
wyjątkiem allosomów czyli chromosomów płciowych.
Autotomia
-
to odruchowe odrzucenie przez zwierzę części ciała jako
fizjologicznej reakcji obronnej. Odrzucona część
zazwyczaj w większym lub mniejszym stopniu jest
regenerowana. Np. odrzucenie ogona w czasie ucieczki przez
jaszczurkę zwinkę. Napastnik zadowala się ogonem a
jaszczurka uchodzi z życiem.
Awifauna
(Ornitofauna)
-
ogół gatunków ptaków zamieszkujących określony obszar
geograficzny, rodzaj środowiska (biotop) lub żyjących w
określonym okresie geologicznym.
|
